Bazylika katedralna w Kielcach
Zabytki sakralne
Bazylika Katedralna stoi w miejscu romańskiej kolegiaty ufundowanej przez biskupa Gedeona (Gedka) z rodu Gryfitów w 1171 r., a zniszczonej w 1244 r. przez wojska Konrada Mazowieckiego. Po wielokrotnych rozbudowach (w latach 1514–22 bp Jan Konarski dobudował zakrystię i kapitularz, w 1583 r. bp Piotr Myszkowski przedłużył nawę główną, w 1719 bp Kazimierz Łubieński dobudował boczne kaplice) uzyskała obecny kształt trzynawowy na planie prostokąta, z półkolistą absydą.
Jej wyposażenie utrzymane jest w charakterze wczesnego baroku. Ołtarz główny wyrzeźbiony został przez Antoniego Frączkiewicza w 1728 r. wg projektu Fontany. Obraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny namalował w Rzymie ok. 1730 r. Szymon Czechowicz. Stalle (ławki dla duchowieństwa) pochodzą z XVII w.
Do cennych elementów wystroju należy w nawie północnej tryptyk łagiewnicki z ok. 1500 r. Przestawia on koronację Matki Boskiej, św. Wojciecha i św. Stanisława. W pobliżu kruchty barokowa płaskorzeźba Matki Boskiej z galeny wydobytej na Karczówce, wykonana w 1646 r.
W nawie południowej obok głównego wejścia znajduje się renesansowy nagrobek Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, wykonany z czerwonego marmuru w obramowaniu z piaskowca przez Włocha Jana Marię Podovano. W ołtarzu zamykającym południową nawę obraz Matki Boskiej Różańcowej Łaskawej Kieleckiej z ok. 1600 r., słynny cudami, koronowany przez papieża Jana Pawła II 3 VI 1991 r. Kult Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej rozwijał się od 1575 r., czyli założenia arcybractwa różańcowego przez ks. Floriana Pilatowskiego i trwa do chwili obecnej.
Nad zakrystią znajduje się skarbiec katedralny z cennymi naczyniami i szatami liturgicznymi, np. gotyckim kielich z 1362 r. i relikwiarzem herbowy z ok. 1370 r. – dary Kazimierza Wielkiego; późnogotycką monstrancją wieżyczkową z 1520 r., kielichami mszalnymi z XVII–XVIII w., relikwiami, biskupim pastorałem z 1739 r., zdobionym antyfonarzem z 1372 r. (rękopis liczy 299 pergaminowych kart).
W podziemiach katedry znajduje się krypta z grobami kieleckich biskupów. W północnej ścianie kościoła naprzeciwko dzwonnicy znajduje się marmurowa tablica ufundowana w 1782 r. przez ks. prymasa Michała Poniatowskiego (brata króla Stanisława Augusta). Podaje ona jednostki ciężaru, powierzchni i długości, małe i duże litery alfabetu i zasady katechizmu.
Obok katedry usytuowane są: XVIII-wieczna dzwonnica z zegarem, barokowa kaplica z 1760 r. i symboliczny grób Wojciecha Bartosa Głowackiego, który zmarł 9 VI 1794 r. z ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami. Naprzeciwko schodów katedry przy placu Panny Marii znajduje się XIX-wieczna kancelaria parafialna.
