Jaskinia Raj i Pierwsze Centrum Neandertalczyka
Parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000
Jaskinia Raj to najpiękniejsza jaskinia krasowa regionu, prawdziwy raj dla wyobraźni. 180-metrowa trasa rozpoczyna się przy wystawie muzealnej z odtworzonym obozowiskiem rodziny neandertalskiej oraz szczątkami prehistorycznych zwierząt. W jej dalszej części zobaczyć można Komorę Wstępną, Komorę Złomisk oraz Salę Kolumnową i Salę Stalaktytową, w której światła lamp wydobywają z mroku tysiące stalaktytów, stalagmitów i stalagnatów.
Podróżując po Regionie Świętokrzyskim wystarczy skręcić z trasy E-7 z Krakowa do Kielc, by znaleźć się w samym środku Raju – najpiękniejszej jaskini w Polsce. Rezerwat Jaskinia Raj o powierzchni 7,79 ha został utworzony w 1968 roku i znajduje się w zboczu Góry Malik wchodzącej w skład Grzbietu Bolechowickiego. Dojazd do jaskini drogą Kielce – Chęciny, gdzie za miejscowością Zgórsko, skręcamy w prawo w kierunku zachodnim. Całkowita długość korytarzy jaskini wynosi 240 metrów z czego udostępniono dla turystów trasę o długości 180 metrów.
Najpiękniejszą jaskinię odkryli w 1964 roku uczniowie Technikum Geologicznego z Krakowa. Dzięki staraniom pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach Tymoteusza Wróblewskiego i Zbigniewa Rubinowskiego w lipcu roku 1965 wejście do jaskini zostało zabezpieczone co wstrzymało niszczące działania osób postronnych. Rozpoczęto jednocześnie starania o objęcie jaskini ochroną prawną. W następnych latach wykonano stosowne prace mające na celu udostępnienie jaskini dla zwiedzających.
W tym czasie archeolodzy przebadali dno jaskini. Odkrycia jakie wówczas dokonano świadczyły o zamieszkiwaniu tego miejsca przez człowieka już pięćdziesiąt tysięcy lat temu. Świadectwem tego były narzędzia, wyroby a także szczątki kostne zwierząt. Jaskinia nie jest w prawdzie wyjątkowo rozległa, jednak unikatowa szata naciekowa tam występująca w pełni uzasadnia nadaną jej nazwę – Raj.
Wśród form naciekowych powstałych w wyniku niszczącej a następnie budującej działalności wody możemy wymienić wiszące u stropu stalaktyty, narastające na dnie stalagmity, wszelkiego rodzaju polewy, nacieki wełniaste, pizoidy czyli perły jaskiniowe, nacieki grzybkowe, groniaste, kalafiorowate, kolumny powstałe z połączenia stalaktytu ze stalagmitem, cienkie czasem przeświecające harfy, oraz pagody powstałe z przysadzistych stalagmitów ozdobionych naciekami wełniastymi.
Różnorodność i uroda występujących tu form szaty naciekowej, spowodowała stworzenie unikatowych wartości, jakimi jaskinia Raj wyróżnia się wśród innych tego typu obiektów w Polsce. Oprócz samej jaskini, ochroną prawną objęto również fragment lasu sosnowego wraz z charakterystyczną dla wapiennych wzniesień, roślinnością.
Pierwsze Centrum Neandertalczyka to jedyne takie miejsce, w którym zbiegają się pradawne losy człowieka neandertalskiego z najnowszymi odkryciami współczesnej nauki. Życie w epoce lodowcowej nie było łatwe, ale neandertalczycy byli świetnie przystosowani do zimnego klimatu i niebezpieczeństw świata sprzed tysięcy lat.
Cztery interaktywne sale tematyczne przybliżają dzieje człowieka neandertalskiego. Jest to rewelacyjny pomysł na przygodę dla całej rodziny, szkół i instytucji.W wyposażeniu centrum znajduje się replika mamuta w skali 1:1 (6x3,5 m), inscenizacja polowań i życia codziennego, filmy i prezentacje multimedialne, czaszki i narzędzia codziennego użytku oraz najnowsze światowe oraz lokalne odkrycia. Zwiedzanie odbywa się przy pomocy elektronicznego przewodnika (Audio Guide System).Czas zwiedzania to około 30 min.
